هر شخص ماشین سواری این را می‌داند که استارت خوردن و روشن کردن ماشین بدون برق خودرو امکان ندارد. هوش مصنوعی خودرو با سیستم برق ماشین کار می‌کند و اگر قطعه ای در این سیستم خراب شود بخش کامپیوتری اتومبیل از کار می‌افتد. به همین دلیل می‌توان گفت بعد از سیستم سوخت رسانی و احتراق مهم ترین بخش یک ماشین سیستم برق رسانی خودرو است. در این مقاله شما با اجزای برقی خودرو، وظیفه و طرز کار آن ها آشنا می‌شوید و توانایی پیدا کردن مشکل و عیب یابی سیستم الکترونیکی خودرو را به دست می‌آورید.
همچنین می‌توانید قطعات و اجزای برقی مورد نیاز خودروی خود در صفحه مربوط به قطعات و لوازم برقی خودرو ببینید.
کاربرد برق خودرو چیست؟
مطمئنا با شنیدن این سوال فورا به ذهنتان می‌رسد که برق خودرو برای روشنایی و استارت زدن کاربرد دارد. کاملا درست است و اولین کاربرد برق ماشین برای استارت زدن است. با سایر کاربردها به صورت موردی آشنا شوید:
- استارت زدن
- سیستم صوتی
- حرکت شیشه ها
- روشن شدن چراغ ها
- جرقه زنی و احتراق سوخت
- سیستم گرمایش و سرمایش
- رابط بین کامپیوتر خودرو و سایر اجزای آن
- دزدگیر و سیستم هشدار دهنده
معرفی اجزای برقی ماشین
سیستم برق خودرو را می توان به دو دسته اصلی تقسیم کرد:
- تولید کننده برق
- مصرف کننده برق
هر کدام از این دو دسته دارای اجزای زیادی است که در ادامه به معرفی آن ها می‌پردازیم. به دسته تولید کننده برق ماشین، سیستم برق رسانی اتومبیل می‌گویند. بین این دو دسته 3 دسته دیگر نیز قرار میگیرد:
- ذخیره کننده برق
- توزیع کننده برق
- کنترل کننده برق
برق خودرو در گذشته پیچیده نبود و هر فردی می‌توانست در صورت خراب شدن برق اتومبیل آن را تعمیر کند. اما امروزه وضعیت فرق کرده و سیستم الکترونیکی خودرو پیشرفت فوق العاده ای داشته و به تخصص و آموزش سیستم برق خودرو نیاز دارد.
سیستم تولیدکننده برق خودرو یا سیستم برق رسانی ماشین
سیستم برق رسانی خودرو اجزای مختلفی دارد و همان طور که از نامش پیداست برق را به بخش های مختلف خودرو مانند سیستم سوخت رسانی و احتراق، کامپیوتر خودرو، چراغ ها و … انتقال می‌دهد. این اجزا شامل موارد زیر هستند:
- باتری
- دینام
- کوئل یا کویل
- دلکو
- شمع
- وایر شمع
- مدارهای الکتریکی
- آفتامات
- فیوزها
- کنترل کننده ها
- سوکت ها
مصرف کننده های برق خودرو
مصرف کننده ها از برق ذخیره شده در باتری استفاده میکنند. وسایلی مانند چراغ ها، فن بخاری و کولر، استارت، سوئیچ، بالابر شیشه ها، برف پاک کن، سیستم صوتی، صفحه کیلومترشمار و… جزو مصرف کننده های سیستم برق خودرو هستند. سعی کنید در صورتی که به این وسایل احتیاج ندارید کلید قطع آنها را بزنید تا عمر باتری خودرو کم نشود.
باتری و نقش آن در سیستم برق خودرو
باتری قبل از اینکه ماشین روشن شود کاربرد دارد. زیرا قبل از حرکت خودرو، باید استارت بزنید. برق استارت هم از باتری تامین می‌شود. پس اگر باطری ماشین نباشد، اتومبیل شما روشن نمی‌شود و استارت نمی‌زند. باتری علاوه بر روشن کردن ماشین وظایف دیگری نیز دارد مانند:
- تامین برق بالابر شیشه ها
- فلاشرها
- سیستم صوتی
- چراغ ها
- و…
اساسا می‌توان گفت باتری، منبع انرژی برق خودرو شماست. اما بعد از اینکه ماشین روشن شود، انرژی باتری مصرف نمی‌شود و شروع به ذخیره برق می‌کند. در نتیجه باتری شارژ می‌شود و تا مدتی (حدود 2 سال) می‌توانید از آن استفاده کنید و نیاز به تعویض ندارد. باتری علاوه بر تولید کننده برق، ذخیره کننده برق هم حساب می‌شود.
انواع باتری خودرو
امروزه معمولا از دو نوع باتری در سیستم برق رسانی خودرو استفاده می‌شود:
- باتری خشک
- باتری تر
باتری های تر یا سرب اسیدی از نوع قدیمی و تقریبا ارزان تر هستند. روی این نوع باتری 6 درب وجود دارد که با باز کردن آنها می توانید سطح الکترولیت را چک کنید. ویژگی اصلی این باتری «ضعیف شدن تدریجی» آن است و اگر خودرویتان دیر یا ضعیف استارت بخورد نشانه تمام شدن باتری اسیدی است.
باتری های خشک یا باطری اتمی طوری طراحی شده اند که سطح الکترولیت یا اسید کاهش پیدا نمی‌کند و نیازی به چک کردن سطح اسید ندارید. این باتری ها گران تر هستند ولی کیفیت بهتری دارند و عملکرد خودرو را بهبود می‌بخشند.
دینام
وطیفه دینام تبدیل انرژی مکانیکی به انرژی الکتریکی است. به عبارتی می‌توان گفت آلترناتور، بنزین را به برق تبدیل می‌کند. دینام‌ها معمولا برق 12 ولت تولید میکنند و برق باتری در هنگام روشن بودن ماشین از همینجا تامین می‌شود. به همین دلیل اگر دینام خراب شود، باتری نیز خالی خواهد شد و ماشین استارت نمیخورد.
برای جلوگیری از خرابی این قطعه در سیستم برق رسانی خودرو هر چند وقت یکبار تسمه دینام را بررسی کنید. در صورت مشاهده هر گونه آسیب دیدگی یا پارگی باید آن را تعویض کنید تا به باتری و دینام صدمه نزند.
کوئل (کویل)
همان طور که می‌دانید برق 12 ولت باتری و دینام برای جرقه زنی و آتش زدن بنزین برای روشن کردن ماشین بسیار کم است. یعنی با این ولتاژ شمع ها نمی‌توانند جرقه ای ایجاد کنند و باید یک ولتاژ زیاد و در حدود 7 هزار ولت وجود داشته باشد. اینجاست که کوئل به سیستم برق ماشین اضافه می‌شود و برق تقویت شده را به شمع ها می‌رساند.
در واقع کویل از دو سیم پیچ تشکیل شده و از طریق القای الکترومغناطیسی باعث تقویت ولتاژ می‌شود. اگر موتور ماشین ریپ می‌زند و مصرف سوخت خودرویتان زیاد شده از نشانه های خراب شدن کوئل (کویل) است.
دلکو و نقش آن در برق خودرو
همان طور که گفتیم کویل برق ولتاژ قوی را به سمت شمع ها هدایت می‌کند. در اینجا یک قطعه وجود دارد که این ولتاژ را بین شمع ها تقسیم می‌کند تا به صورت همزمان و هماهنگ احتراق در سیلندرها اتفاق بیفتد. این قطعه در گذشته دلکو نام داشت که امروزه با همان کوئل خودرو ادغام شده و در سیستم برق رسانی مدرن به طور کامل حذف شده است.
شمع ها
برای هر سوختنی باید جرقه اولیه ای باشد. در سیلندرها و محفظه احتراق این جرقه توسط شمع ها ایجاد می‌شود. شمع ها با دریافت ولتاژ بالا از کوئل، جرقه ایجاد میکنند و باعث حرکت پیستون ها داخل سیلندر می‌شوند.
شمع را می توان آخرین قطعه در مدار جرقه برق ماشین در نظر گرفت. اکثر مکانیک ها پیشنهاد میکنند که هر 8 الی 10 هزار کیلومتر، شمع ها را تمیز کنید و پس از دوبار تمیز کردن شمع، بهتر است آن ها تعویض کنید تا عملکرد موتور همیشه عالی باشد.
انواع شمع خودرو
- شمع گرم
- شمع سرد
- شمع نیکلی
- شمع ایریدیومی
- شمع پلاتینیومی
- شمع چند الکترودی
وایر شمع
برق برای انتقال باید از مدار و سیم ها عبور کند و وارد قطعات مختلف شود. همان طور که گفتیم کوئل ولتاژ بسیار بالایی ایجاد می‌کند و این ولتاژ توسط وایر شمع به شمع ها منتقل می‌شود. وایر شمع ها باید از کیفیت بالایی برخوردار باشند تا هنگام عبور این ولتاژ ذوب نشوند و به قطعات مختلف موتور آسیب نزنند.
سعی کنید وایر شمع ها را هر چندوقت یکبار چک کنید تا از سالم بودن عایق پلاستیکی آن ها مطمئن شوید. زیرا اگر این وایرها دچار پوسیدگی شده باشند و سیستم سوخت رسانی نیز مشکل داشته باشد ممکن است موجب آتش سوزی در خودرو شود. گاهی نیز ممکن است محل اتصال وایرها به شمع یا کوئل دچار مشکل شود. در این حالت خودرو استارت نمیخورد و ماشین روشن نمی‌شود.
وایر شمع ها جزو سیستم توزیع کننده برق به حساب می‌آیند. البته در سیستم های برق رسانی جدید خودرو این وایرها حذف شده اند و کوئل به طور مستقیم به شمع ها وصل شده است.
سیم ها و توزیع کننده های برق خودرو
به جرات می توان گفت که بیشترین قطعه کاربردی در اتومبیل، سیم ها هستند. سیم های مختلفی در خودروها وظیفه انتقال برق را به عهده دارند. البته همه سیم ها دارای روکش هستند و توسط کلیدها و کنترل کننده ها ساماندهی می‌شوند. تعداد این سیم‌ها به طرز باورنکردی زیاد است و می توانید آن ها را چندین متر پشت سر هم روی زمین قرار دهید.
به همین دلیل طراحان خودرو سعی میکنند این سیم ها را به روش های گوناگون ساماندهی کنند و از وضعیت هرج و مرج نجاتشان دهند. به طور مثال آن ها را داخل یک کانال قرار می‌دهند یا به صورت کلاف درستشان میکنند تا بهم ریخته به نظر نیایند.
فیوزها
اکثر سیم ها از داخل جعبه فیوز عبور میکنند ولی داخل فیوزها سیم های نازکی تعبیه شده که توانایی عبور جریان های زیاد را ندارند. اگر جریان زیادی از این فیوزها عبور کند این سیم ها ذوب می‌شوند و به اصطلاح فیوز می‌سوزد. مثلا اگر به طور ناگهانی صدای سیستم صوتی را بیش از اندازه زیاد کنید ممکن است فیوز مربوط به ضبط خودرو بسوزد و سیستم صوتی قطع شود.
همه فیوزهای مدارهای مختلف خودرو معمولا داخل یک جعبه فیوز قرار دارند. این جعبه فیوز در برخی اتومبیل ها داخل کابین و در برخی داخل موتور قرار دارد. روی هر کدام از این فیوزها عددی نوشته شده که ظرفیت عبور جریان و آمپر عبوری از فیوز را نشان می‌دهد. اگر به هر دلیلی فیوز استارت خودرو بسوزد، خودروی شما استارت نمیخورد و نمی‌توانید ماشین را روشن کنید.
کنترل کننده ها
به نظر شما قطعات مختلف اتومبیل همیشه به برق نیاز دارند؟ مطمئنا پاسخ شما منفی است. چون در طی روز چراغ های اتومبیل روشن نیستند. یا از برف پاک کن فقط در مواقع برف و باران استفاده می‌کنید. پس یک کنترل کننده باید در هر مداری وجود داشته باشد تا هنگام استفاده از قطعه مورد نظر برق را وارد آن قسمت کند و پس از استفاده برق را قطع کند.
کلیدها و دکمه ها همان کنترل کننده ها هستند که جریان برق را قطع و وصل میکنند. این کلیدها به راننده و سرنشینان کمک میکنند تا قسمت های برقی اتومبیل را کنترل کنند.
سوکت ها
سوکت ها در واقع شکل واقعی این ضرب المثل هستند: فلفل نبین چه ریزه بشکن ببین چه تیزه!!! زیرا این قطعات کوچک که در ظاهر بی اهمیت هستند، می توانند اتومبیل را از کار بیاندازند. کانکتورها یا همان سوکت ها وظیفه اتصال سیم ها را به قطعات خودرو به عهده دارند. گاهی این سوکت ها شل می‌شوند و اتصال قطعه و سیم از بین می‌رود. در این هنگام برق وارد قطعه نمی‌شود و ممکن است شما فکر کنید که آن قطعه خراب شده و باید تعویض شود و هزینه زیادی باید بپردازید. درحالیکه با تعویض یک سوکت به راحتی این مشکل حل می‌شود و قطعه مورد نظر دوباره کار می‌کند.
کلام آخر
سیستم برق خودرو بسیار پیچیده است و در صورت بروز مشکل در هر بخش از این سیستم شما نمی‌توانید بدون مهارت آن مشکل را رفع کنید. بنابراین یا باید از افراد متخصص کمک بگیرید یا دوره آموزش برق ماشین را به صورت حضوری یا آنلاین بگذرانید. اگر قطعه برقی از خودرو دچار مشکل شد می‌توانید از نمایندگی های مجاز یا صفحه قطعات و لوازم برقی خودرو در فروشگاه بزرگ کارن یدک آن را تهیه کنید تا در صورت ایراد داشتن قطعه بتوانید آن را تعویض نمایید.